Het heeft een decennium geduurd voordat Henning Mankell, daartoe gestimuleerd door vele fans over de hele wereld, eraan toekwam, maar nu is dan eindelijk het laatste deel van de Wallander-reeks verschenen, onder de titel De gekwelde man. Hij startte daarmee in 1992, met Moordenaar zonder gezicht, en naar het voorbeeld van zijn Zweedse voorgangers Maj Sjöwall en Per Wahlöö, die in de jaren zeventig van de vorige eeuw een reeks maatschappijkritische thrillers schreven met de Stockholmse inspecteur Martin Beck in de hoofdrol, had hij het voornemen het aantal van tien vol te maken. Die belofte is hij nu nagekomen, en dit finale deel is, dat moet er maar meteen uit, een waardig besluit van een van de mooiste series die ooit in het misdaadgenre zijn geschreven.

Kurt Wallander heeft er veel moeite mee, maar hij heeft nu de leeftijd van zestig jaar bereikt. De overgang naar de onherroepelijke ouderdom wordt door twee gebeurtenissen gemarkeerd: hij verlaat zijn flat in Ystad en koopt een huis op het platteland, van waaruit hij de zee kan zien en lange wandelingen met zijn nieuwe hond Jussi maakt; en zijn dochter Linda gaat een nieuwe relatie aan en schenkt hem een kleindochter. Het is vooral deze gebeurtenis, grootvader worden, die hem diep raakt en in gedachten steeds vaker terug naar vroeger voert. Hoewel hij genoeg met zichzelf en zijn nieuwe situatie te stellen heeft, verdiept hij zich toch, als doorgewinterde politieman en speurder die het niet kan laten, in een zaak die vanaf het begin heel vreemde kanten heeft. De schoonvader van Linda, een hoge oud-marineofficier en vroegere duikbootkapitein, verdwijnt na een strandwandeling spoorloos en alle pogingen hem te traceren mislukken. Dat leidt naar het begin van de jaren tachtig toen er, nog midden in de Koude Oorlog en in de tijd van de lang niet door iedereen geliefde sociaaldemocratische en latere vermoorde politicus Olof Palme, jacht werd gemaakt op Russische onderzeeërs die zich wel vaker illegaal ophielden in verboden Zweedse territoriale wateren. Toen op een gegeven moment zo'n duikboot werd ontdekt, is de operatie om die naar boven te halen plotseling en zonder nadere informatie afgeblazen. De reden daarvoor is altijd een raadsel gebleven, maar speelt blijkbaar ook nu nog een rol ? maar welke? Als daarna totaal onverwacht ook Linda's schoonmoeder verdwijnt, en na enige tijd dood wordt aangetroffen, bijt Wallander zich vast in een onderzoek. In eerste instantie tast hij als een blinde in het duister, maar gaandeweg stuit hij op geheimen die leiden naar de allerergste verschrikkingen van verraad en wraak in politieke en persoonlijke relaties.

Maar zeker zo belangrijk als de onthulling van de achtergronden van dit drama, is de psychologische ontwikkeling van Wallander zelf, naarmate hij wordt geconfronteerd met de gevolgen van de naderende ouderdom. Als diabeticus moet hij dagelijks insuline spuiten, hij kampt met gevoelens van neerslachtigheid, gelatenheid en eenzaamheid, en begint ook de trefzekerheid van zijn oude intuïtie te wantrouwen. Hij heeft last van black-outs, zijn geheugen en gevoel van aanwezigheid verdwijnen soms ('hij onthield wat hij wilde vergeten, en vergat wat hij zich wilde herinneren'), krijgt een bijna-hartaanval en wanneer Baiba overlijdt, zijn vroegere vriendin uit Riga die nog altijd veel voor hem betekent en hem vlak voor haar dood komt opzoeken, grijpt dat hem zeer aan. Hij komt tot het ontregelende besef dat hij tegenwoordig alleen nog maar door dood en ellende omgeven wordt, dat drank en vrouwen daartegen niet helpen, en het einde van alles wel erg dichtbij komt. Dat laat hem wankelen, maakt hem onzeker en kwetsbaar, maar juist daardoor toont Mankell hem van zijn menselijkste kant, in treffende passages die schuren en schrijnen. Mooi is ook hoe het politieonderzoek naar de verdwijningen én zijn persoonlijke problemen door een indrukwekkend staaltje vertelkunst langzaam geïntegreerd worden in het consequent volgehouden perspectief van de tobbende, maar ook vasthoudende Wallander, die het nooit verleerd is op zijn manier te proberen deze hopeloze wereld een beetje beter te maken.

In zijn confrontaties met Linda, die qua karakter veel op hem lijkt en in dit boek een belangrijke bijrol heeft als dochter en moeder (niet als politievrouw), wordt hij gedwongen naar zichzelf en zijn verleden te kijken, en die terugblik brengt hem naar oude misdaadzaken en personages uit vorige delen. Zo moet hij regelmatig terugdenken aan zijn lang geleden overleden leermeester Rydberg, die hem de kneepjes van het politievak bijbracht, trekken slachtoffers van geweld aan zijn geestesoog voorbij, en vraagt hij zich voortdurend af wat de zin van al zijn inspanningen is geweest. Daardoor is De gekwelde man ? een titel die zowel slaat op Linda's verdwenen schoonvader als op Wallander zelf ? een fraaie, evaluerende afsluiting geworden, waarin andere delen regelmatig meeresoneren.

Mankell laat zijn protagonist aan het einde op een ontroerende wijze verdwijnen in de mist van een vervagend geheugen. Zelden is een auteur er beter in geslaagd een hoofdpersonage zo dicht bij zijn lezers te brengen. Daarom is het pijnlijk jammer dat je hem nooit meer in een nieuw boek zult ontmoeten. [Peter van den Hoven] Hide text

Vanwege een fout staat inspecteur Kurt Wallander even op non-actief. Zijn dochter Linda en haar partner Hans, de zoon van een Zweedse marineofficier, krijgen een dochter. Dan verdwijnt de vader van Hans, en later ook diens moeder. Iedereen, Wallander incluis, staat voor een raadsel. In dit allerlaatste deel in de Wallander-reeks belandt de inspecteur in de voor hem ongekende werelden van de Zweedse marine én (onrechtstreeks) de spionage. Er wachten hem nieuwe uitdagingen, al leidt hij het onderzoek niet zelf. In zijn typische stijl zet de veelgeroemde auteur eens te meer personages van vlees en bloed neer. Vooral Wallander is zo levensecht, dat je als lezer lijkt te kijken naar een nieuw stuk in het leven van een oude vriend. De lezer neemt voorgoed afscheid van Kurt Wallander in een realistisch, spannend, zij het niet spectaculair, maar wel ontroerend verhaal. Het afscheid is het hele verhaal lang voorbereid met flashbacks uit Wallanders leven. Fans herkennen zeker de subtiele verwijzingen naar eerdere boeken uit de reeks. Zie ook www.henningmankell.com (Engels of Zweeds). Paperback, kleine druk. Hide text